Krzysztof Penderecki
ur. 23.11.1933 w Dębicy; zm. 29.03.2020 w Krakowie
0:00
/
0:00
Impresja na temat serii Krzysztofa Pendereckiego
Seria z Pasji św. Łukasza: O crux, ave Krzysztofa Pendereckiego
Pasja według św. Łukasza jest przykładem języka muzycznego kompozytora z okresu lat 60. XX wieku, w którym nastąpiła fuzja dodekafonii i sonoryzmu. W tym przypadku powiązanie polifonii z dwunastotonowością tworzy bezpośrednie nawiązanie do muzyki dawnej w połączeniu z estetyką obecną w muzyce po Arnoldzie Schönbergu.
Seria pojawia się pierwszy raz w pełnej postaci zaraz na początku dzieła, wykonywana unisono przez orkiestrę (przykład powyżej). Natomiast w części Ut quid domine pojawia się jako chóralna polifonia o zupełnie odmiennym, motetowym charakterze (przykład poniżej).
Życiorys
Po wojnie uczył się kompozycji prywatnie (u Franciszka Skołyszewskiego), następnie studiował w krakowskiej uczelni muzycznej, w której później przez wiele lat nauczał, a w okresie 1972–1987 pełnił funkcję rektora. Wykładał także na uczelniach zagranicznych. Kariera kompozytorska Pendereckiego rozpoczęła się w roku 1959, gdy na Konkursie Młodych Związku Kompozytorów Polskich otrzymał trzy pierwsze nagrody (za Strofy, Emanacje i Psalmy Dawida). W roku 1961 otrzymał nagrodę na Międzynarodowej Trybunie UNESCO (za Tren ofiarom Hiroszimy), co ugruntowało jego pozycję czołowego przedstawiciela światowej awangardy muzycznej i zapoczątkowało serię kolejnych prestiżowych nagród krajowych i międzynarodowych. Od lat 70. Penderecki aktywnie zajmował się również dyrygenturą, prowadząc głównie wykonania własnych dzieł, ale także klasyczno-romantyczny repertuar symfoniczny i oratoryjno-kantatowy. Pozamuzyczną pasją Pendereckiego jest dendrologia – w parku otaczającym jego rezydencję w Lusławicach pod Tarnowem założył gigantyczne arboretum, gromadzące ponad 1500 gatunków drzew i krzewów.
Twórczość
Twórczość Pendereckiego znakomicie ilustruje zmiany zachodzące w muzyce II połowy XX wieku. Pierwsze dzieła, z przełomu lat 50. i 60., to radykalna awangarda spod znaku sonoryzmu. Około połowy lat 60. w jego utworach pojawiają się nawiązania do klasycznych form oraz tendencja do uproszczenia języka muzycznego i rezygnacja z sonorystycznych „efektów” na rzecz estetyki brzmienia. Kolejny przełom w jego twórczości – około połowy lat 70. – to całkowite odejście od awangardy i zwrócenie się ku estetyce późnoromantycznej. Ważniejsze dzieła kompozytora to: Tren „Ofiarom Hiroszimy” na 52 instrumenty smyczkowe (1959-61), Polymorphia na 48 instrumentów smyczkowych (1961), Ubu król, opera buffa w 2 aktach z prologiem i epilogiem (1990-91), Siedem Bram Jerozolimy na 5 solistów, recytatora, 3 chóry mieszane i orkiestrę (1996).
Dodekafonia
Od połowy lat 60. Dodekafonia straciła funkcję jedynego wiarygodnego probierza awangardowości, to jednak zdobycze dwunastotonowej doktryny przybierające coraz to bardziej zróżnicowane postaci, umocniły się jako jeden z podstawowych elementów warsztatu rodzimych kompozytorów. Znamiennym jest fakt, że Penderecki właśnie dodekafonię ustawił w funkcji pomostu między tradycją a nowoczesnością, tworząc Pasję Łukaszową, będącą wielką syntezą awangardowych doświadczeń i jakości zaczerpniętych z tradycji.
Quiz muzyczny
Ćwicz swój słuch muzyczny, powodzenia!
Dodekafonia
To technika dwunastotonowa (z greckiego dodeka oznacza liczbę 12), która powstała w dobie upadku tonalności w muzyce, gdy wszystkie dźwięki skali chromatycznej były traktowane równoprawnie. Pojawiła się wtedy potrzeba nowego uporządkowania atonalnego materiału muzycznego. Z dodekafonii wyrosła technika serialna – jeden z najważniejszych nurtów muzyki II połowy XX wieku.